O KAMPANII

Zagrożenia chemiczne - ważne informacje.

SUBSTANCJE RAKOTWÓRCZE

Choroby nowotwore związane z narażenim na czynniki rakotwórcze w pracy stanowią poważny problem we wszystkich państwach Unii Europejskiej, również w Polsce. Choroby te są przyczyną około 53% zgonów związanych z pracą. Dla porównania w przypadku chorób układu krążenia odsetek ten wynosi 28 %, a w przypadku chorób układu oddechowego 6 %.

Zachorowalność na nowotwory złośliwe w Polsce systematycznie wzrasta. Zgodnie z danymi z Krajowego Rejestru Nowotworów, prowadzonego w Centrum Onkologii – Instytucie w Warszawie, w latach 1980–2015 liczba zachorowań na nowotwory złośliwe ogółem wzrosła ok. 2,4 razy z 64 820 w 1980 r. do 156 487 w 2015 r.

W etiologii chorób nowotworowych jednym z najczęściej rozpatrywanych czynników jest narażenie na różnego rodzaju substancje chemiczne rakotwórcze obecne w środowisku pracy i życia człowieka.

W warunkach zagrożenia spowodowanego występowaniem substancji i pyłów rakotwórczych w stężeniach przekraczających wartości NDS pracowało ok. 7300 pracowników w Polsce w 2015 r. liczba ta również jest niedoszacowana, z uwagi na fakt, że dane GUS dotyczą tylko czynników dla których są ustalone wartości NDS, jak również nie obejmują małych zakładów pracy zatrudniających mniej niż 10 osób. W roku 2012 substancje rakotwórcze występowały w ok. 2673 zakładach, a liczb osób narażonych wynosiła ponad 55 tys.

Jedno z priorytetowych działań określonych w programie prac Komisji Europejskiej z 2016 r. jest poprawa ochrony zdrowia pracowników poprzez ograniczenie narażenia zawodowego na działanie rakotwórczych substancji chemicznych. Podstawowym działaniem Komisji w tym obszarze jest ustalanie wiążących wartości dopuszczlnych poziomów narażenia zawodowego dla tych substancji chemicznych. W wyniku prac Komisja Europejska zaproponowała w 2017 r. ustanowienie nowych dopuszczalnych wartości narażenia dla 16 rakotwórczych czynników chemicznych, zmianę wartości dla dwóch czynników i pozostawienie 1 wartości bez zmian. Wprowadzeno również oznakowanie „skóra” dla substancji rakotwórczych, których wchłanianie przez skórę może znacząco przyczynić się do całkowitego szkodliwego oddziaływania, a w konsekwencji – budzić obawy związane z możliwymi skutkami dla zdrowia. Na podstawie wyników przeprowadzonej oceny skutków szacuje się, że ustanowienie nowych wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dla substancji rakotwórczych i wdrożenie ich we wszystkich państwach UE pozwoli ocalić około 100 000 pracowników do 2069 r.

NANOMATERIAŁY

Rozwój nanotechnologii w Polsce jest coraz bardziej dynamiczny. Według danych GUS w 2015 r. działalność nanotechnologiczną prowadziło 101 przedsiębiorstw, tj. o 53% więcej w porównaniu z rokiem poprzednim. W dziedzinie nanotechnologii pracowało 3940 osób, z czego w sektorze przedsiębiorstw - 1296 osób. W zakresie działalności badawczo - rozwojowej dane GUS wskazują ponadto, iż prowadzi ją 170 podmiotów (3064 zatrudnionych osób), z czego największy udział stanowią podmioty z sektora przedsiębiorstw – 44,7%. Rynek nanomateriałów w Polsce jest już wart 400 mln złotych. Prym wiodą branża budowlana oraz kosmetyczna.

Według raportów toksykologicznych stosowanie nanomateriałów, korzystne ze względów technologicznych, wiąże się z nie do końca poznanym ryzykiem zdrowotnym. Wiele substancji zostało uznanych przez Międzyrządowy Program Rozważnego Zarządzania Substancjami Chemicznymi (Inter-Organization Programme for the Sound Management of Chemicals – IOMC) jako stwarzające nierozpoznane zagrożenia, jeśli występują w postaci nanometrycznej.

W związku z rozwojem nanotechnologii należy się spodziewać, że może wzrastać liczba osób potencjalnie narażonych. Z tego względu należy podejmować działania w kierunku określenia toksyczności nanomateriałów oraz szeroko rozumianych środków prewencyjnych uwzględniających nie tylko rozwiązania technologiczne, ale i wzrost świadomości zagrożeń u pracowników.

SUBSTANCJE ENDOKRYNNIE AKTYWNE

Obserwacje kliniczne z ostatnich 30 lat wskazywały na zagrożenia dla zdrowia publicznego związków chemicznych zaburzających działanie układu hormonalnego człowieka, tzw. substancje endokrynnie aktywne, czyli tzw. EDC (endocrinedisrupting chemicals). Stosowane te są w przemyśle, głównie jako składowe plastików, opakowań produktów żywnościowych, kapsułek leków, a także w kosmetykach, czyli praktycznie wszędzie.

Jak informuje na swojej stronie Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne, obecnie znanych jest ponad 1000 związków, które mogą wykazywać zdolność zaburzania czynności układu endokrynnego.

EDC może doprowadzić m.in. do: zaburzeń płodności, zaburzeń rozwoju narządów płciowych, zachorowań na raka hormonozależnego (min. raka sutka, gruczołu krokowego, jajnika i jąder), uszkodzeń płodu, w tym rozwoju jego układu nerwowego, a nawet zaburzeń metabolizmu, otyłości i cukrzycy. Szacuje się, że UE wydaje rocznie 157 miliardów euro na leczenie chorób spowodowanych EDC oraz na utrzymanie osób, które z powodu uszczerbku na zdrowiu nie mogą pracować.

Substancje EDC spełniają różnorodne funkcje, takie jak obniżenie palności, zwiększenie plastyczności czy poprawienie rozpuszczalności innych substancji. Produkcja syntetycznych materiałów polimerowych, takich jak polichlorek winylu, polistyren, polimery włóknotwórcze, polietylen, a także kosmetyków nowej generacji, zabawek dla dzieci oraz aparatury medycznej, stwarza konieczność stosowania różnego rodzaju plastyfikatorów. Są to substancje, które nadają wymienionym produktom, takie właściwości jak miękkość i plastyczność. Najczęściej stosowanymi plastyfikatorami są ftalany będące solami lub estrami kwasu ftalowego, bisfenol A  lub jego bromowana pochodna tetrabromobisfenol A oraz polichlorowane bifenyle. Pod względem właściwości chemicznych oraz fizycznych substancje endokrynnie aktywne stanowią niejednolitą grupę związków i zaliczane są do nich pestycydy, plastyfikatory czy półprodukty przemysłowe. Ze względu na strukturę należą do nich polichlorowane bifenyle, dioksyny, furany, bromoorganiczne uniepalniacze (polibromowane bifenyle i polibromowane etery difenylowe), ftalany, bisfenol A, pestycydy chloroorganiczne i niektóre metale (kadm, rtęć, ołów).

Szereg zmian zdrowotnych o nieznanej etiologii, pojawiających się w określonych populacjach, potencjalnie może wynikać z narażenia na substancje endokrynnie aktywne. Obniżenie jakości nasienia mężczyzn (zmniejszenie liczby plemników, żywotności plemników, zwiększenie częstości plemników o nieprawidłowej strukturze), a także wzrost zaburzeń płodności ludzi, w tym ludzi zawodowo narażonych na niektóre substancje. Choroby tarczycy są jednymi z najbardziej rozpowszechnionych chorób na świecie. Dane epidemiologiczne wskazują, że ponad 300 milionów ludzi na świecie choruje na niedoczynność tarczycy. W Polsce obserwowany jest wzrost zachorowalności na schorzenia tarczycy. W latach 2004-2013 zachorowalność na choroby tarczycy wzrosła 3–krotnie. Wzrost zachorowalności na choroby tarczycy w Polsce jak i na świecie pozostaje w ścisłym związku z narażeniem zawodowym oraz ze stylem życia, a więc ze sposobem odżywiania, paleniem tytoniu czy konsumpcją alkoholu. Powszechne występowanie tych substancji w środowisku, nawet w bardzo niskich stężeniach, i szerokie spektrum mechanizmów ich oddziaływania z tarczycą może tłumaczyć rosnącą z roku na liczbę ludzi z zaburzeniami funkcjonowania tarczycy w Polsce.

Opracowanie informacji: Zakład Zagrożeń Chemicznych, Biologicznych i Pyłowych