Szczególne rodzaje pracy
BEZPIECZNE PRZENOSZENIE ŁADUNKÓW

 

Charakterystyka czynności podnoszenia i przenoszenia ładunków

 

Podczas czynności podnoszenia i przenoszenia ładunków występuje znaczące obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego wynikające z konieczności wywierania siły (siły zewnętrznej) – najczęściej masy przenoszonego ładunku. Obciążenia tego typu są zazwyczaj dobrze tolerowane przez pracowników w wieku 25-54 lata, którzy stanowią główną grupę pracowników w wieku produkcyjnym. Ze względu na zmniejszenie liczebności tej grupy zawodowej o około 20%, a zwiększenie grupy pracowników po 55 roku życia, do roku 2060 należy wziąć pod uwagę konieczność dostosowania obciążenia zewnętrznego do możliwości psychofizycznych starszych pracowników, na przykład poprzez zastosowanie urządzeń wspomagających.

W przypadku ręcznych prac transportowych, których jednym z elementów jest przemieszczanie ładunków, zarówno Dyrektywie UE jak i w polskich przepisach prawnych szczególny nacisk kładziony jest na ograniczenie obciążenia pleców i kręgosłupa (Dyrektywa 90/269/EWG; Dz.U.2000 Nr 26 Poz. 313). Ograniczenie obciążenia w tym obszarze może być zrealizowane na przykład poprzez zmianę sposobu przenoszenia ładunków oraz poprzez zastosowanie odpowiednich urządzeń wspomagających.

Przemieszczanie ładunków, a więc ich podnoszenie, przenoszenie i odkładanie skutkuje znacznym obciążeniem układu mięśniowo-szkieletowego podczas pracy w obszarze prawie całego ciała człowieka. Z drugiej strony, jak wskazują badania epidemiologiczne coraz częściej występują dolegliwości i schorzenia nie tylko w obszarze tułowia (Govindu i Babski-Reeves, 2014, Long i in., 2013) i kończyn górnych (Colombini i Occhipinti, 2006; Buckle i Devereux, 2002), ale także kończyn dolnych (Reid i in., 2010, Bhat i in., 2014). Powstawanie i rozwój dolegliwości i schorzeń wskazuje na przekroczenie możliwości fizycznych i wytrzymałościowych w tych obszarach układu mięśniowo-szkieletowego.

 

Charakterystyka czynności podnoszenia i przenoszenia ładunków

 

W czynności podnoszenia i przenoszenia ładunków wykonywanej przez pracownika w miejscu pracy można wyodrębnić trzech główne etapy, które łącznie określa się jako przemieszczenie:

  1. podnoszenie,
  2. przenoszenie,
  3. odkładanie.

Przy czym jeżeli wysokość miejsca, z którego podnoszony jest ładunek i miejsca na które jest odkładany, jest taka sama to czynność podnoszenia i odkładania są do siebie bardzo podobne, a obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego jest w takim przypadku bardzo zbliżone.

Zdolność organizmu człowieka, a w szczególności jego układu mięśniowo-szkieletowego do wykonywania tego typu czynności pracy zależna jest przede wszystkim od możliwości siłowych osoby wykonującej te czynności. Dodatkowo w celu wykonania czynności przemieszczania ładunku niezbędne jest przyjęcie odpowiedniej pozycji ciała podczas każdego z etapów. Przyjęcie pozycji uwarunkowane jest możliwościami układu ruchu określanymi jako zakresu ruchu w stawach, które z kolei mają wpływ na przykład na tzw. zasięg kończyn górnych potocznie określonych jako zasięg ramion.

Możliwości człowieka do wykonania przede wszystkim czynności podnoszenia są różne i zależą od tego na jakiej wysokości i w jakiej odległości od pracownika znajduje się ładunek. Zdolność człowieka do utrzymania konkretnej pozycji określony w minutach zawarto między innymi w Atlasie miar człowieka (rys. 1., Gedliczka, 2001).

 

Rys. 1. Wartości czasu utrzymania pozycji ciała (min.) w zależności od pozycji określonej w odniesieniu do maksymalnego zasięgu ramion [%] – oś pozioma, oraz wysokości barków – stawu ramiennego [%] – oś pionowa (Źródło:  Atlas miar człowieka, CIOP, 2001).

 

Możliwość utrzymania na przykład pozycji pochylonej lub z ramionami wyciągniętymi do przodu lub do góry ma wpływ na zdolność do podnoszenia ładunków umieszczonych nisko lub wysoko. Jednak wysokość umieszczenia ładunków określona w centymetrach [cm] od podłoża nie jest właściwym wymiarem określającym możliwości człowieka do wykonywania tego typu pracy. Wysokość położenia ładunku podczas podnoszenia powinna być określona w odniesieniu do wysokości ciała pracownika, na przykład tak jak to zostało przedstawione na rysunku 2.

Im wyżej w stosunku do wysokości bioder lub im niżej w stosunku do tej wysokość położony jest ładunek tym masa podnoszonego ładunku będzie mniejsza albo obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego będzie większe podczas podnoszenia ładunku o tej samej masie.

Obciążenie podczas czynności przenoszenia ładunku wynika przede wszystkim z masy ładunku jego wielkości (wymiary) oraz prędkości przenoszenia. Im większa masa, wymiary, prędkość tym obciążenie będzie większe.

 

 

Rys. 2. Wartość masy ładunku podczas podnoszenia w zależności od wysokości jego położenia względem wysokości barków, łokci, bioder, podudzi, podłogi

(źródło: http://www.hse.gov.uk/pubns/indg143.pdf z dn. 2016-11-18).