Misją Instytutu jest dzialalność naukowo-badawcza prowadząca do nowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych użytecznych w kształtowaniu warunków pracy zgodnych z zasadami bezpieczeństwa pracy i ergonomii oraz ustalanie podstaw naukowych do właściwego ukierunkowywania polityki społeczno-ekonomicznej państwa w tym zakresie.
Aktywność zawodowa a jakość życia osób niepełnosprawnych |
Zatrudnienie a niepełnosprawność ruchowa |
Rehabilitacja osób niepełnosprawnych ruchowo |
Adaptacja stanowiska pracy |
Praca zawodowa a choroby reumatyczne |
Praca osób niepełnosprawych w UE |
Stymulatory zatrudniania osób niepełnosprawnych w UE |
Przepisy prawne |
Książki |
Artykuły |
RAMOWE WYTYCZNE do projektowania dla osób niepełnosprawnych |
Test Kompetencji Cyfrowych dla osób z niepełnosprawnością narządu wzroku |
PASZPORT DO PRACY |
MODEL WSPARCIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH |
Rozwiązania techniczne dla osób z niepełnosprawnościami |
Aplikacja komputerowa - Dźwięki i kierunki |
|
Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych ruchowo
Dysfunkcje narządu ruchu są obok schorzeń układu krążenia najczęstszą przyczyną niepełnosprawności w Polsce. Ocenia się, że osoby niepełnosprawne ruchowo stanowią ponad 50% populacji osób niepełnosprawnych. Według danych z badań prowadzonych przez A. Ostrowską i in. w 1994 r. [8] stanowiły one 53,0% badanej populacji. Uszkodzenia narządu ruchu, jako skutek uszkodzeń ortopedycznych i schorzeń reumatoidalnych, stanowiły 42,9% wszystkich pierwszych orzeczeń KIZ i są obok schorzeń układu krążenia (44,5%) głównymi przyczynami powstawania niepełnosprawności. Dysfunkcje narządu ruchu spowodowane są najczęściej chorobami (45,7%) i urazami (45,1%), a tylko u 6,4% przypadków wynikają z wad wrodzonych i u 2,8% z innych przyczyn.
Dysfunkcja narządu ruchu, definicje, problemy
Pojęciem osób niepełnosprawnych na skutek dysfunkcji narządu ruchu określamy osoby o ograniczonej sprawności kończyn górnych, dolnych lub kręgosłupa wskutek zmian chorobowych lub urazowych centralnego układu nerwowego, bądź zmian w zakresie układu kostnego, mięśniowego lub nerwowego (obwodowego). Niezależnie od przyczyn, które spowodowały dysfunkcję, ze względu na podobieństwo skutków, uszkodzenia narządu ruchu można podzielić na dwie podstawowe grupy:
1) uszkodzenia anatomiczne:
Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych ruchowo
Niepełnosprawność ruchowa prowadzi do ograniczeń w pełnieniu określonych ról społecznych co obejmuje równie ż sferę zawodową, która łączy się nierozerwalnie z innymi sferami życia, do których należy niezależność ekonomiczna i integracja społeczna. Na potrzeby rehabilitacji zawodowej tworzone są odrębne definicje niepełnosprawności, precyzujące w sposób bardziej szczegółowy związki przyczynowo-skutkowe. Międzynarodowa Organizacja Pracy w 1983 r. zaproponowała następującą definicję:
Osoba niepełnosprawna oznacza jednostkę, której szanse uzyskania, utrzymania i awansu we właściwym zatrudnieniu są poważnie ograniczone na skutek fizycznej lub psychicznej niepełnosprawności oficjalnie orzeczonej.
Rehabilitacja zawodowa wg Międzynarodowej Organizacji Pracy jest częścią ogólnego procesu rehabilitacji i polega na udzielaniu osobie niepełnosprawnej takich usług, jak: poradnictwo zawodowe, szkolenie zawodowe i zatrudnienie, w celu umożliwienia jej uzyskania, utrzymania i awansu w odpowiedniej pracy, a przez to integracji lub reintegracji w życie społeczne [7].
Rehabilitacja zawodowa przebiega wieloetapowo. Rozpoczyna się oceną zdolności do pracy i poradą doradcy zawodowego, a następnie polega na przygotowaniu do pracy, utrzymaniu tej osoby w miejscu pracy i uzyskaniu przez nią ewentualnego awansu zawodowego.
Zatrudnienie osób niepełnosprawnych z dysfunkcją narządu ruchu uzależnione jest od kilku czynników: stopnia niepełnosprawności, chęci i motywacji, wykształcenia oraz możliwości uzyskania zatrudnienia. W zależności od stopnia uszkodzenia organizmu i przygotowania do pracy, osoby niepełnosprawne mogą być zatrudniane w zwykłych zakładach pracy, czyli na otwartym rynku pracy:
Wydolność ogólna osób niepełnosprawnych ruchowo – badania własne
W celu oceny możliwości psychofizycznych osób niepełnosprawnych ruchowo, w toku ich rehabilitacji zawodowej w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy zostały opracowane metody diagnostyczne z zakresu fizjologii, biomechaniki i psychologii. Jednym z przyjętych parametrów jest wydolność ogólna, a także tolerancja czynności zawodowych, które decydują o możliwości podjęcia pracy, zwłaszcza z udziałem obciążenia fizycznego, a także możliwości utrzymania zatrudnienia.
Wydolność fizyczna uzależniona jest od wielu czynników: wieku, płci, typu i stopnia niepełnosprawności, czasu unieruchomienia oraz aktywności zawodowej i pozazawodowej.
Wydolność ogólna może decydować o szansie podjęcia pracy i odwrotnie, czynności zawodowe, spełniające wymagania ergonomiczne i uaktywniające duże grupy mięśniowe, łącznie z układem krążenia i oddechowym, mogą się przyczynić do poprawy wydolności fizycznej.
Chcąc ocenić przydatność tego typu badań w ocenie przydatności zawodowej, a także zmian zachodzących w czasie, w wyniku prowadzonej rehabilitacji, przeprowadzono badania oraz roczną obserwację 30 osób niepełnosprawnych z dysfunkcją narządu ruchu.
W grupie osób badanych było 12 kobiet i 18 mężczyzn. Średnia wieku osób przystępujących do badań wynosiła 35 lat. Najmłodszy uczestnik miał 20, a najstarszy 47 lat. Kryterium doboru osób było uczestnictwo w rehabilitacji zawodowej. Wszystkie badane osoby deklarowały chęć podjęcia pracy zawodowej lub kontynuowania już podjętej. W grupie badanych osób na początku obserwacji 9 osób pracowało, a 21 osób oczekiwało na podjęcie pracy. Wśród nich aż 17 osób nie pracowało dłużej niż 12 miesięcy. W badanej grupie osób niepełnosprawnych 23 osoby uczestniczyły w różnego typu kursach, głównie komputerowych z myślą o łatwiejszym znalezieniu pracy. Wśród osób poszukujących pracy ok. 66% szukało pracy umysłowej, natomiast ok. 24% szukało pracy fizycznej. W zainicjowanych programach rehabilitacyjnych brały udział 24 osoby.
Dysfunkcja narządu ruchu u osób w badanej grupie była spowodowana:
Metody badań wydolnościowych
Testy wysiłkowe, wykonywane w wybranej grupie 30 osób niepełnosprawnych z dysfunkcją narządu ruchu miały na celu ocenę ogólnej wydolności fizycznej, czyli zdolności do realizacji ciężkich lub długotrwałych wysiłków fizycznych oraz tolerancji wysiłku, inaczej mówiąc zdolności do realizacji obciążenia wysiłkowego, do momentu pojawienia się niekorzystnych reakcji ze strony narządu lub układu objętego chorobą bądź dysfunkcją.
Wydolność ogólna, której miernikiem jest wyznaczany maksymalny pobór tlenu (Vo,max ), dla poszczególnych osób niepełnosprawnych stanowi fizjologiczne kryterium indywidualnych obciążeń w pracy zawodowej. Może również stanowić wskaźnik zmian tolerancji wysiłkowej pod wpływem takich czynników zewnętrznych, jak prowadzona rehabilitacja medyczna czy adaptacja do warunków pracy.
W trakcie przeprowadzanych testów badane osoby wykonywały wysiłek dynamiczny na cykloergometrze o napędzie ręcznym, a więc musiały mieć możliwość wykonania chwytu zapewniającego prac ę ergometru oraz zagwarantowaną stabilizację tułowia. W celu uzyskania wielkości maksymalnego poboru tlenu wykorzystano metodę pośrednią, stosując obciążenia submaksymalne, co znacznie zmniejsza ryzyko związane z badaniem.
Po roku, zgodnie z założeniami, wykonano ponownie badanie wybranej grupy osób niepełnosprawnych z dysfunkcją narządu ruchu.
Wyniki badań
Wyniki badań wydolnościowych wykazują, że istnieją dość duże różnice pomiędzy wartościami maksymalnego poboru tlenu u poszczególnych badanych osób, co jest związane z przyczyną niepełnosprawności, rodzajem i stopniem dysfunkcji oraz aktywnością ruchową – zawodową i pozazawodową. Analizując wyniki Vo,max osób niepełnosprawnych i porównując je z normą dla osób zdrowych i osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, przy interpretacji wyników należy brać pod uwagę zmniejszoną masę mięśniową oraz objawy dysfunkcji kończyn dolnych badanych osób, a także wykorzystanie cykloergometru ręcznego do wyznaczania pułapu tlenowego. Ogólna wydolność badanych osób niepełnosprawnych była niska.
Rys. 1. Pułap tlenowy u osób pracujących, niepracujących i podejmujących pracę przed i po 12-miesięcznej obserwacji: A - osoby niepracujące, B - osoby pracujące, C - osoby podejmujące pracę, D - osoby pracujące i jednocześnie podejmujące rehabilitację medyczną
Podział badanych osób wg aktywności zawodowej i pozazawodowej oraz uczestnictwa w rehabilitacji medycznej nie ujawnił istotnych statystycznie róż- nic pomiędzy grupami oraz w wynikach uzyskanych przez poszczególne grupy na początku i na końcu obserwacji. Zaobserwowano jednak tendencję do uzyskiwania większej poprawy wydolności ogólnej po rocznej obserwacji grupy osób podejmujących pracę (większa aktywność związana ze zdobywaniem zatrudnienia), pracujących i jednocześnie uczestniczących w rehabilitacji medycznej oraz prowadzących aktywny tryb życia (rys. 1). W grupach tych ok. 70% badanych osób uzyskiwało poprawę wydolności . wyższe wartości maksymalnego pochłaniania tlenu. Tendencja uzyskiwania niższych wartości pułapu tlenowego odnotowana u osób dłużej pracujących może być wynikiem ich małej aktywności podczas pracy zawodowej, głównie przy komputerze, pracy biurowej lub chałupniczej przy stole. Mała aktywność zawodowa powinna więc być kompensowana większą aktywnością pozazawodową oraz uczestnictwem w rehabilitacji medycznej. Brak istotności statystycznej w obserwowanych zmianach może być wynikiem dużego zróżnicowania osób biorących udział w badaniach (duże odchylenie standardowe wartości średnich) oraz zbyt krótkiego czasu obserwacji.
Rehabilitacja medyczna i aktywność życiowa może mieć również wpływ na wydolność ogólną badanych osób niepełnosprawnych. Dokonano więc podziału na kolejne podgrupy: osób uczestniczących w rehabilitacji medycznej, prowadzących aktywny tryb życia (ocena subiektywna), osób, których aktywność życiowa wzrosła i tych, których zmalała w czasie ostatnich 12 miesięcy obserwacji (rys. 2).
Rys. 2. Pułap tlenowy u osób uczestniczących w rehabilitacji medycznej, charakteryzujących się dużą aktywnością życiową oraz osoby deklarujące zwiększoną i zmniejszoną aktywność życiową przed i po12-miesięcznej obserwacji: A - osoby uczestniczące w rehabilitacji medycznej, B - osoby deklarujące dużą aktywność życiową, C - osoby deklarujące zwiększoną aktywność życiową, D - osoby deklarujące zmniejszoną aktywność życiową
Podczas 12-miesięcznej obserwacji 10 osób brało udział w rehabilitacji medycznej. U 7 osób z tej grupy (70%) stwierdzono wzrost wydolności ogólnej. średnia wartość maksymalnego poboru tlenu była najwyższa w grupie osób poddanych rehabilitacji w czasie rocznej obserwacji.
U osób z deklarowaną większą aktywnością życiową po rocznej obserwacji stwierdzono również wzrost średniego pułapu tlenowego. Wśród 9 osób deklarujących wzrost aktywności życiowej u 6 osób (67%) poprawiła się wydolność ogólna. Prowadzona rehabilitacja medyczna prowadzi też do poprawy samopoczucia fizycznego, co potwierdziły wyniki badań ankietowych.
Średnia wydolność osób deklarujących mniejszą aktywność życiową była po 12-miesięcznej obserwacji wyraźnie niższa.
PIŚMIENNICTWO
[1] Floyd M., Espir M. Assessment of medical fitness for employment. The Lancent, July 26, 1986, s. 207-208
[2] Knutsson E., Lewenhaupt-Olsson E., Thorsen M. Physical work capacity and physical conditioning in paraplegic patiens. Paraplegia 11, 1973, s. 205-216
[3] Kurkus-Rozowska B. Niepełnosprawni w miejscu pracy - potrzeba oceny ich możliwości psychofizycznych w celu optymalnego doboru stanowiska pracy. Materiały konferencyjne.II Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna pt. .Ergonomia niepełnosprawnym. MKEN .96, Łódź 1996
[4] Kurkus-Rozowska B. Potrzeba oceny możliwości psychofizycznych osób niepełnosprawnych w celu ich optymalnego zatrudnienia. Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej 1(151) 1997, s. 48-53
[5] Kurkus-Rozowska B. Ocena możliwości psychofizycznych osób niepełnosprawnych w celu ich optymalnego zatrudnienia. W: Problem niepełnosprawności w poradnictwie zawodowym. Zeszyt informacyjno-metodyczny doradcy zawodowego nr 10. KUP, 1998, s. 37-46
[6] Kurzynowski A. Rehabilitacja i zatrudnienie osób niepełnosprawnych na wolnym rynku pracy. Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej 2(152) 1997, s. 104-110
[7] Majewski T. Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych. CB-RRON, Warszawa 1995
[8] Ostrowska A., Szczepankowska B. Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych - stan i potrzeby. W: Problem niepełnosprawności w poradnictwie zawodowym. Zeszyt informacyjno-metodyczny doradcy zawodowego nr 10. KUP, Warszawa 1998, s. 13-23
Ostatnio udostępnione tematy
w BHP-Info: