Opisy zagrożeń zawodowych
NARAŻENIA NA PROMIENIOWANIE OPTYCZNE


Materiały informacyjne odnośnie oceny ryzyka zawodowego związanego ze sztucznym promieniowaniem optycznym

 

Agnieszka Wolska


1. Wprowadzenie

 

Przy ocenie ryzyka zawodowego związanego ze sztucznym promieniowaniem optycznym obowiązują ogólne zasady oceny ryzyka zawodowego przedstawione w normie PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy -- Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego [1]. Wobec czego ocena ryzyka obejmować powinna wszystkie czynniki występujące na stanowiskach pracy zarówno fizyczne, psychospołeczne jak i organizacyjne. Dotychczas zasadniczym było określenie wyłącznie poziomu ekspozycji narażonych części ciała i porównywanie go z wartościami MDE oraz sprawdzenie czy zastosowane środki ochrony indywidualnej zapewniają odpowiednią krotność tłumienia promieniowania.

 

2. Zakres oceny ryzyka, zgodnie z zapisami prawa

 

Rozporządzenie MPiPS w sprawie bhp przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowane optyczne [2] określa dziesięć aspektów, które powinny być uwzględnione przy ocenie ryzyka zawodowego związanego z promieniowaniem optycznym. Komentarz dotyczący poszczególnych punktów odnośnie aspektów uwzględnianych przy ocenie ryzyka przedstawiono w tabeli 1. Konieczność uwzględniania wielu czynników podczas oceny ryzyka powoduje, że metoda oceny rzyka staje się wieloczynnikową.

 

Tabela 1. Aspekty uwzględniane przy ocenie ryzyka

Pkt. Treść
zgodnie z §4.1 omawianego rozporządzenia [2])
Komentarz

1

Czynniki mające wpływ na skutki oddziaływania promieniowania optycznego na organizm człowieka, określone w załączniku do rozporządzenia dla promieniowania nielaserowego

Do czynników tych zalicza się: długość fali, poziom promieniowania, rodzaj eksponowanej tkanki (oczy skóra), rozmiar obrazu na siatkówce oka (dla promieniowania z zakresu VIS i IRA przy ocenie zagrożenia oczu), czas ekspozycji (jednorazowej, całkowitej, czas trwania pojedynczego impulsu - w przypadku urządzeń laserowych pracujących w trybie impulsowym).

2

Wartości MDE, w tym również wartości MDE odrębnie dla kobiet w ciąży określone w przepisach w sprawie prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet, oraz ograniczeń przy zatrudnianiu młodocianych wynikających z przepisów w sprawie prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac;

  • Przy wyznaczaniu wartości MDE istotne są informacje zawarte pkt. 1 tabeli, uwzględniane również przy wyznaczaniu poziomu ekspozycji.
  • Przy określaniu wartości MDE dla promieniowania nadfioletowego, należy sprawdzić czy na stanowisku zatrudnione są kobiety w ciąży i wówczas zgodnie z przepisami rozporządzenia MPiPS w sprawie prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet [3] wyznaczyć odpowiednio mniejszą wartość MDE.
  • Przy określaniu ryzyka zawodowego należy sprawdzić czy na stanowisku zatrudnieni są młodociani i wówczas zastosować się do ograniczeń w zatrudnianiu młodocianych wynikających z przepisów w sprawie prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac [4];

3

Skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, w tym należących do grup szczególnego ryzyka

Do grup szczególnego ryzyka zalicza się oprócz wcześniej wymienionych : kobiet w ciąży i młodocianych):

  • osoby ze stwierdzonymi schorzeniami powodującymi nadwrażliwość na promieniowanie optyczne
  • osoby przyjmujące środki fotouczulające.

Uwagi:

  • nadwrażliwość na promieniowanie optyczne (nadfiolet i widzialne) powinna być określona podczas profilaktycznych badań lekarskich i jeśli zostanie ona stwierdzona, to powinien być o tym poinformowany pracownik i pracodawca.
  • Pracownicy zatrudnieni w narażeniu na nadfiolet powinni być poinformowani o tym, że stosowanie środków fotouczulających może spowodować u nich wystąpienie szkodliwych skutków dla zdrowia w postaci fotodermatoz. Zaleca się im sprawdzanie czy zażywane lekarstwa, stosowane kosmetyki i zioła nie zawierają substancji fotouczulających. Należą do nich m.in.; dziurawiec, antybiotyki (tetracyklina), środki moczopędne (furosemid), tabletki na serce przeciw arytmii, niesteroidowe środki przeciwzapalne (ibuprofen, naproxen), leki hormonalne itp.

4

Możliwe skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, wynikające ze współwystępowania w środowisku pracy promieniowania optycznego i fotouczulających substancji chemicznych

Nadwrażliwość mogą spowodować również niektóre substancje chemiczne występujące w środowisku pracy wykazujące się tzw. działaniem fototoksycznym. Należą do nich niektóre farby drukarskie, środki do impregnacji drewna, smoły, asfalty, barwniki. Występowanie takich substancji przy jednoczesnej ekspozycji na promieniowanie UV może spowodować reakcje fototoksyczne lub fotoalergiczne.

5

Pośrednie skutki mające wpływ na bezpieczeństwo pracowników, w szczególności zagrożenia związane z możliwością wywołania olśnienia, pożaru lub wybuchu

  • Niektóre źródła promieniowania mogą stanowić zagrożenie wybuchem; takie zagrożenie może też powodować środowisko, w którym te źródła się znajdują (użytkowanie w pomieszczeniach o środowisku wybuchowym lub w strefach zagrożonych pożarem).
  • Zagrożenie pożarem może występować przy eksploatacji niektórych technologicznych źródeł promieniowania (spawanie elektryczne, rozlewanie lub spust rozgrzanego metalu) lub przy eksploatacji laserów klasy 4, jeśli jest możliwości emisji promieniowania laserowego w wolną przestrzeń, a w otoczeniu źródeł znajdować się będą przedmioty łatwopalne (jak np. środki opatrunkowe).
  • Zagrożenie olśnieniem występuje tylko w przypadku ekspozycji oczu na źródła promieniowania widzialnego o bardzo wysokiej luminancji (jaskrawości). Olśnienie ogranicza zdolność spostrzegania lub nawet widzenia na krótki, ale zauważalny czas i wtedy staje się dodatkowym czynnikiem ryzyka.

6

Istnienie urządzeń ochronnych i innego wyposażenia zabezpieczającego przed nadmiernym poziomem ekspozycji

  • Poziom ekspozycji, zgodnie z definicją zawartą w omawianym rozporządzeniu wyznacza się przy zastosowanych środkach ochrony zbiorowej, lecz bez zastosowania środków ochrony indywidualnej. Jeśli poziom ekspozycji wskazuje na przekroczenia wartości MDE, wówczas należy wprowadzić dodatkowe środki ochrony, obniżające poziom ekspozycji poniżej wartości MDE, w tym środki ochrony indywidualnej.
  • Współczynnik tłumienia środka ochrony indywidualnej powinien być większy od wyznaczonej krotności wartości MDE.
  • Jeśli pracownik wyposażony jest środki ochrony indywidualnej, wówczas należy określić prawidłowość ich doboru. Jeśli to możliwe, należy wyznaczyć ich współczynniki tłumienia na podstawie pomiaru na stanowisku pracy. Jeśli nie jest to możliwe, to na podstawie oznakowania danej ochrony należy sprawdzić, czy zastosowany filtr ma odpowiedni współczynnik tłumienia w stosunku do parametrów promieniowania

7

Wiedza medyczna w dostępnych publikacjach oraz informacje uzyskane w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników

  • Postęp wiedzy w zakresie dotyczącym oceny ryzyka związanego z promieniowaniem optycznym, który jest dostępny w różnych publikacjach, powinien być uwzględniony przy ocenie ryzyka,
  • Ważne są informacje uzyskane w wyniku profilaktycznych badań lekarskich.

Uwaga:

Jeśli na określonym stanowisku stwierdza się, że jest ryzyko małe ze względu na promieniowanie optyczne, a u pracownika lekarz stwierdził skutki szkodliwe mogące być wynikiem oddziaływania promieniowania optycznego, to należy ponownie przeprowadzić ocenę ryzyka ze względu na poziom ekspozycji na to promieniowanie.

8

Przypadki ekspozycji na promieniowanie optyczne emitowane przez więcej niż jedno źródło promieniowania lub ekspozycji na promieniowanie optyczne o szerokim zakresie długości fal

W przypadku promieniowania pochodzącego od kilku różnych źródeł promieniowania optycznego występujących na stanowisku pracy lub jednego źródła o szerokim zakresie widmowym promieniowania optycznego, dokonuje się oceny różnych zagrożeń dla zdrowia i wynikających stąd cząstkowych ocen ryzyka. Jako sumaryczną ocenę ryzyka przyjmuje się najwyższy stopień ryzyka wynikający z ocen cząstkowych dla poszczególnych zagrożeń. 

9

Klasyfikacja laserów podana w Polskiej Normie PN-EN 60825-1, a także każdej podobnej klasyfikacji źródeł promieniowania, mogących spowodować zagrożenia porównywalne z laserem klasy 3B lub 4;

  • Lasery klasy 3B i 4 emitują promieniowanie, przy którym poziomy ekspozycji mogą przekraczać wartości MDE. Przy urządzeniach laserowych tych klas należy wykonywać pomiary promieniowania odbitego i rozproszonego w obszarze przebywania pracownika, aby określić poziom ekspozycji i związane z nim ryzyko. Jednak w pewnych szczególnych warunkach lasery o klasach niższych również mogą powodować zagrożenia dla zdrowia a tym samym podlegać ocenie (np. po zdemontowaniu osłony lub wprowadzeniu elementu optycznego w tor wiązki, lub przy stosowaniu w inny sposób niż zaleca producent).
  • Promieniowanie nielaserowe niektórych źródeł może prowadzić do poważnych zagrożeń eksponowanych tkanek, i wówczas należy wykonać pomiary poziomu ekspozycji. Aby ułatwić wstępną ocenę, czy dane źródło może stanowić o takim zagrożeniu wprowadzono w klasyfikację ze względu na bezpieczeństwo fotobiologiczne. Zaklasyfikowanie do grupy ryzyka 3 danego promiennika, oznacza, że takie badania należy wykonać, natomiast przy pozostałych  grupach ryzyka (oprócz grupy wolnej od ryzyka) mogą wystąpić zagrożenia dla zdrowia w pewnych okolicznościach ich użytkowania. Należy to również uwzględnić przy ocenie ryzyka.

10

Informacje dostarczane przez producentów źródeł promieniowania i związanego z nimi wyposażenia, wykonywanych zgodnie z normami zharmonizowanymi i spełniających zasadnicze wymagania w rozumieniu przepisów o systemie oceny zgodności

Pracodawca powinien żądać od producenta danego źródła promieniowania optycznego lub urządzenia emitującego to promieniowanie odpowiednich informacji dotyczących parametrów promieniowania. Na podstawie wyników pomiarów emitowanych poziomów promieniowania (dotyczy to zarówno lamp i systemów lampowych, jak i emisji maszyn) można szacować poziom ekspozycji i związane z nim ryzyko bez konieczności wykonywania pomiarów.


Aby przeprowadzić wieloczynnikową analizę ryzyka zawodowego związanego ze sztucznym promieniowaniem optycznym należy zebrać szereg informacji. Do podstawowych sposobów pozyskiwania tych informacji należą:

  • wizja lokalna na stanowisku pracy,
  • lista kontrolna obejmująca wszystkie aspekty mogące mieć wpływ na poziom ryzyka,
  • ankieta pracownicza, wypełniana na stanowisku przez pracownika,
  • pomiar, obliczenia lub dane producenta źródła w celu określenia poziomu ekspozycji,
  • pomiar lub informacje od przełożonych pracowników lub pracowników służb bhp odnośnie parametrów niezbędnych do wyznaczenia wartości MDE (całkowity czas ekspozycji, liczba i rodzaj czynności wykonywanych w narażeniu).

 

3. Ocena ryzyka

 

Przed przystąpieniem do oceny ryzyka należy zidentyfikować źródła promieniowania i osoby narażone. Przede wszystkim należy zidentyfikować te źródła promieniowania optycznego, które mogą powodować zagrożenie promieniowaniem optycznym. Jeśli nie ma pewności, czy dane źródło może stanowić o szkodliwości, wówczas wskazane jest zwrócenie się o pomoc do odpowiednich jednostek. Następnie należy określić przy jakim cyklu życia źródła może występować ekspozycja pracowników i określić na których stanowiskach może występować narażenie.

 

Cykl życia źródła:

  1. Produkcja
  2. Badania
  3. Montaż
  4. Planowanie i projekt
  5. Uruchomienie
  6. Normalne działanie
  7. Tryby awaryjne
  8. Bieżąca konserwacja
  9. Serwisowanie
  10. Zmiany
  11. Demontaż

 

Dla wszystkich źródeł, które zidentyfikowano jako stanowiące potencjalne zagrożenie, należy określić scenariusze narażenia. Oznacza to wytypowanie stanowisk pracy, na których pracownicy są narażeni na promieniowanie optyczne na każdym etapie życia źródła. W tym momencie należy rozważyć, czy występują szczególne warunki narażenia na źródła, które w normalnych warunkach ich eksploatacji nie stanowią zagrożenia. Przykładowo, jeśli oprawa oświetleniowa z wysokoprężną lampą metalohalogenkową umieszczona jest na suficie w określonej przez projektanta oświetlenia odległości, to można przyjąć, że promieniowanie optyczne przez nią emitowane nie będzie stanowiło zagrożenia dla zdrowia pracownika. Jeśli jednak oprawa te umieszczona by była nisko nad głową pracownika (np. jako oświetlenie zlokalizowane), to należałoby ten przypadek rozważyć przy ocenie ryzyka i sprawdzić, czy nie występuje zagrożenie dla zdrowia.

 

Dla wszystkich przypadków, kiedy występuje podejrzenie, że dane źródło może stanowić o szkodliwości dla zdrowia dokonuje się oceny ryzyka ze względu na poziom ekspozycji.


3.1. Ocena ryzyka ze względu na poziom ekspozycji

 

W zależności od składu widmowego promieniowania emitowanego przez dane źródło (dotyczy tylko źródeł promieniowania nielaserowego) ocenia się następujące potencjalne zagrożenia dla zdrowia:

  1. Zagrożenie fotochemiczne oczu oraz skóry promieniowaniem UV z zakresu 180 - 400 nm (tzw. zagrożenie „aktyniczne”),
  2. Zagrożenie fotochemiczne soczewki oka promieniowaniem UVA z zakresu 315 - 400 nm,
  3. Zagrożenie fotochemiczne siatkówki oka światłem niebieskim z zakresu 300 - 700 nm,
  4. Zagrożenie termiczne siatkówki oka:
    1. promieniowaniem VIS i IRA z zakresu 380 - 1400 nm, w przypadku gdy źródło promieniowania jest silnym bodźcem świetlnym, tj. luminancja świetlna źródła L ≥ 10000 cd/m2  lub
    2. promieniowaniem IRA z zakresu 780-1400 nm, w przypadku gdy źródło promieniowania jest słabym bodźcem świetlnym, tj. luminancja świetlna źródła L < 10000 cd/m2.
  1. Zagrożenie termiczne rogówki i soczewki oka promieniowaniem IRA i IRB z zakresu 780 – 3000 nm,
  2. Zagrożenie termiczne skóry promieniowaniem VIS, IRA i IRB z zakresu 380 – 3000 nm.

 

Aby ocenić ryzyko zawodowe należy wyznaczyć:

  • poziom ekspozycji (PE) narażonych części ciała pracownika,
  • wartość lub wartości MDE (maksymalnych dopuszczalnych ekspozycji) dla określonych zagrożeń oczu lub skóry , zgodnie z rozporządzeniem MPiPS zmieniającym rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy [5]
  • krotność wartości MDE (k), którą wyznacza się ze wzoru 

W zależności od krotności MDE określa się ryzyko zawodowe ze względu na poziom ekspozycji oraz częstotliwość wykonywania pomiarów, zgodnie z rozporządzeniem MZ w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy [6].

 

Proponowane kryterium oceny ryzyka ze względu na poziom ekspozycji na nielaserowe promieniowanie optyczne oraz na promieniowanie laserowe, jest zgodne z kryteriami określającymi częstotliwość wykonywania badań tych dwóch rodzajów promieniowania optycznego, przyjętymi w rozporządzeniem MZ w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy [6].

 

W przypadku promieniowania nielaserowego proponuje się przyjąć następujące kryteria oceny ryzyka [7, 8]:

  • duże, jeśli: PE  > MDE
  • średnie, jeśli:  0,7 MDE < PE ≤ MDE
  • małe, jeśli: PE ≤ 0,7 MDE.

W przypadku promieniowania laserowego proponuje się przyjąć następujące kryteria oceny ryzyka:

  • duże, jeśli: PE  > MDE
  • średnie, jeśli :  0,8 MDE < PE ≤ MDE
  • małe, jeśli: PE ≤ 0,8 MDE.

Różnice w kryterium dla ryzyka średniego i małego wynikają z różnic w szacowanej niepewności pomiaru, która jest mniejsza dla promieniowania laserowego.

 

Przykład oceny ryzyka ze względu na poziom ekspozycji na stanowisku kontroli wizualnej, gdzie pracownik eksponowany był na promieniowanie lampy ksenonowej przedstawiono w tabeli 1. Można zauważyć, że rozpatrywano 3 rodzaje zagrożenia dla zdrowia: zagrożenie fotochemiczne siatkówki oczu światłem niebieskim (300- 700 nm), zagrożenie fotochemiczne promieniowaniem UV (aktyniczne) rogówki i spojówki oka oraz skóry a także zagrożenie soczewki oczu promieniowaniem UVA. Wyniki oceny wskazały na ryzyko duże związane z zagrożeniem fotochemicznym skóry rąk. Aby ograniczyć ryzyko do małego należy wyposażyć pracownika w odpowiednie rękawice ochronne.

 

Tabela 1: Ocena ryzyka ze względu na poziom ekspozycji na stanowisku kontroli wizualnej

Rodzaj promieniowania Ocena zagrożenia fotochemicznego Odległość od źródła promieniowania   [m] Wielkość kątowa źródła promieniowania α [mrad] Całkowity czas ekspozycji tc [s] Poziom ekspozycji MDE k
Widzialne
(300 ÷ 700 nm)
siatkówki oka 0,57 135 4 800 LB = 0,0696  W/(m2sr) 208 0,0003
UV
(180 ÷ 400nm)
rogówki i spojówki oka 0,57 - Hs = 13,36  J/m2 30 J/m2 0,45
Skóry twarzy 0,57 - Hs =15,4  J/m2 0,51
Skóry rąk 0,22 - Hs = 41,76  J/m2 1,39
UVA
(315 ÷ 400 nm)
Soczewki 0,57 - HUVA = 3,07  J/m2 10 000 J/m2 0,0003

 

3.2. Ocena ryzyka ze względu na grupy szczególnego ryzyka

 

Zgodnie z rozporządzeniem MPiPS w sprawie bhp przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowane optyczne [2] do grup szczególnego ryzyka zalicza się pracowników, którzy:

  1. podlegają szczególnej ochronie zdrowia na podstawie odrębnych przepisów, w szczególności kobiety w ciąży oraz młodociani,
  2. mają stwierdzone schorzenia powodujące nadwrażliwość na promieniowanie optyczne lub stosują środki fotouczulające.

 

Dla grupy 1) odrębne rozporządzenia [3, 4] określają szczegółowe zapisy odnośnie dopuszczalnego narażenia. W przypadku kobiet w ciąży przy ekspozycji na nadfiolet stosuje się zmniejszone czterokrotnie wartości MDE przyjęte w rozporządzeniu [5]. Natomiast w przypadku młodocianych zabroniona jest praca w narażeniu na nadfiolet zwłaszcza emitowany przez technologiczne urządzenia przemysłowe, w tym w szczególności przy spawaniu, cięciu i napawaniu metali oraz prace w warunkach narażenia na promieniowanie podczerwone, w tym w szczególności przy piecach hutniczych i grzewczych oraz spiekaniu, odlewaniu, walcowaniu i kuciu metali.

 

W przypadku grupy 2) brak jest jakichkolwiek dodatkowych zapisów prawnych, które by szczegółowo regulowały  wykaz chorób, które powodują nadwrażliwość na promieniowanie optyczne czy też specjalne traktowanie osób biorących leki fotouczulające. Nadwrażliwość ta odnosi się w szczególności do ekspozycji na promieniowanie nadfioletowe i  częściowo na promieniowanie widzialne. W grupie schorzeń, które powodują nadwrażliwość na światło  występują przede wszystkim fotodermatozy, które są chorobami związanymi z nadwrażliwością na promieniowanie UV.

 

Proponowane kryteria oceny ryzyka zawodowego uwzględniające skutki zdrowotne dla grup szczególnego ryzyka przedstawiono w tabeli 2.  


Tabela 2

Kryteria oceny ryzyka zawodowego uwzględniająca grupy szczególnego ryzyka [9]

Rodzaj grupy
szczególnego ryzyka
Ryzyko
Ekspozycja na UV Ekspozycja na VIS Ekspozycja na IR Ekspozycja na
promieniowanie laserowe
Kobiety w ciąży Duże jeśli
k > 0,25
Stopień ryzyka wynikający z krotności MDE (rozdz. pkt.3.1) Stopień ryzyka wynikający z krotności MDE (pkt. 3.1) Stopień ryzyka wynikający z krotności MDE
(pkt.3.1)
średnie jeśli 0,125 < k ≤ 0,25
Małe jeśli
k ≤ 0,125
Młodociani Duże (zabronione zatrudnianie) Duże Duże (zabronione zatrudnianie) Duże (zabronione zatrudnianie)
Osoby ze schorzeniami powodującym nadwrażliwość na światło lub stosujące środki fotouczulające (leki, kosmetyki) Duże Stopień ryzyka wynikający z krotności MDE (pkt.3.1) Stopień ryzyka wynikający z krotności MDE (pkt. 3.1) Stopień ryzyka wynikający z krotności MDE (pkt.3.1), a w przypadku promieniowania laserowego z zakresu nadfioletu – ryzyko duże

 

Przy dokonywaniu oceny ryzyka związanej z tym czynnikiem istotne jest  uzyskanie informacji o zatrudnionych pracownikach na danym stanowisku od pracodawcy oraz przeprowadzenie ankiety pracowniczej, w której będą zagadnienia dotyczące stwierdzenia, czy jakikolwiek pracownik może być zakwalifikowany do grup szczególnego ryzyka.

 

Przyjmując dane odnośnie poziomu ekspozycji przedstawione w rozdziale 3.1 można dokonać oceny ryzyka dla kobiety w ciąż, która zatrudniona jest na tym stanowisku, co przedstawiono w tabeli 3. Wyniki oceny wskazały na ryzyko duże związane z zagrożeniem fotochemicznym skóry rąk, skóry twarzy i oczu. Aby ograniczyć ryzyko do małego należy wyposażyć pracownicę w odpowiednie rękawice ochronne oraz osłonę oczu i twarzy o współczynniku tłumienia co najmniej 2,1.

 

Tabela 3: Ocena ryzyka ze względu na poziom ekspozycji na stanowisku kontroli wizualnej, w przypadku gdy zatrudniona jest na nim kobieta w ciąży

Rodzaj promieniowania Ocena zagrożenia fotochemicznego Odległość od źródła promieniowania   [m] Wielkość kątowa źródła promieniowania α [mrad] Całkowity czas ekspozycji tc [s] Poziom ekspozycji MDE k
Widzialne
(300 ÷ 700 nm)
siatkówki oka 0,57 135 4 800 LB = 0,0696  W/(m2sr) 208 0,0003
UV
(180 ÷ 400nm)
rogówki i spojówki oka 0,57 - Hs = 13,36  J/m2 7,5 J/m2 1,81
Skóry twarzy 0,57 - Hs =15,4  J/m2 2,05
Skóry rąk 0,22 - Hs = 41,76  J/m2 1,39
UVA
(315 ÷ 400 nm)
Soczewki 0,57 - HUVA = 3,07  J/m2 2 500 J/m2 0,0012

 

3.3. Skutki dla zdrowia wynikające ze współwystępowania w środowisku pracy promieniowania optycznego i fotouczulających substancji chemicznych

 

W środowisku pracy mogą występować fotouczulające lub fototoksyczne substancje chemiczne, które przy współudziale promieniowania nadfioletowego, zwłaszcza z zakresu UVA mogą wywoływać reakcje fototoksyczne lub fotoalergiczne. Substancje te mogą być wchłaniane do organizmu drogą pokarmową, oddechową lub deponowane na skórze a jednoczesna ekspozycja na promieniowanie UV, zwłaszcza z zakresu UVA może prowadzić do wystąpienia zmian skórnych [9].

 

Przy wyborze proponowanego kryterium przyjęto, że ryzyko duże wystąpienia reakcji fototoksycznych lub fotouczuleniowych może wystąpić, jeśli dzienna dawka (napromienienie)  nielaserowym promieniowaniem UVA lub promieniowaniem laserowym rozproszonym (nie wiązką bezpośrednią!) wynosi co najmniej 2 J/cm2 = 20 000 J/m2 i jednocześnie w środowisku pracy występuje substancja fotouczulająca wykrywalna metodami pomiarowymi [9] Przyjęta wartość dawki odpowiada dawce  promieniowania przyjmowanej w badaniach reakcji uczuleniowych, kiedy naświetla się nielaserowym promieniowaniem UVA skórę ze zdeponowaną na niej próbką substancji fotouczulającej.

 

3.4. Skutki pośrednie mające wpływ na bezpieczeństwo pracowników

 

3.4.1. Zagrożenie pożarem lub wybuchem

 

Ocena ryzyka ze względu na wystąpienie pożaru lub wybuchu przy eksploatacji źródeł promieniowania optycznego może być tylko wykonana na podstawie oceny czy w środowisku wybuchowym lub w strefach zagrożonych pożarem (jak np. w lakierniach, galwanizerniach, zakładach farmaceutycznych, spirytusowych, chemicznych i petrochemicznych) zostały przedsięwzięte odpowiednie środki bezpieczeństwa. Dotyczyć to będzie stosowania źródeł promieniowania w oprawach przeciwwybuchowych, oznaczonych symbolem „Ex”. Jeśli źródła promieniowania nie są w odpowiednio dobranych oprawach przeciwwybuchowych lub niespełnione są inne wymogi bezpieczeństwa przeciwwybuchowego wówczas przyjmujemy, że ryzyko jest duże [9].

 

3.4.2. Zagrożenie olśnieniem

 

Olśnienie jako czynnik zagrożenia w środowisku pracy występuje tylko w przypadku ekspozycji oczu na źródła promieniowania widzialnego o bardzo wysokiej luminancji (w tym lasery). Ekspozycja oczu na bardzo jaskrawe źródło promieniowania może spowodować olśnienie przeszkadzające lub oślepiające i tym samym ograniczona jest lub utracona zdolność spostrzegania na krótki ale zauważalny czas. Może to przyczynić się do wypadku przy pracy.  Jako wartość minimalną luminancji, przy której może wystąpić olśnienie przeszkadzające przyjęto 10 000 cd/m2 (przy obserwacji źródeł o luminancji powyżej 10 000 cd/m2 występuje już maksymalne zwężenie średnicy źrenicy do 2-3 mm). Przyjęto, że ryzyko jest średnie przy olśnieniu przeszkadzającym, a duże przy olśnieniu oślepiającym, czyli takim, kiedy na skutek ekspozycji oczu na to promieniowanie przez pewien krótki, ale zauważalny czas utracona jest zdolność spostrzegania.

 

3.5. Czynniki organizacyjne

 

Ryzyko zawodowe może być ograniczone, gdy wprowadzone są w życie odpowiednie działania organizacyjno-techniczne. Jednak w przypadku, gdy występuje prawdopodobieństwo przekroczeń MDE to brak takich działań lub nieodpowiedni ich zakres może prowadzić do zwiększenia ryzyka zawodowego. Do działań organizacyjnych, które powinny być brane są pod uwagę przy ocenie ryzyka zalicza się przede wszystkim:

  • procedury/programy działań organizacyjno-technicznych zapobiegających przekroczeniu MDE,
  • prawidłowość oznakowania miejsca pracy/urządzenia znakami bezpieczeństwa
  • Oddalenie miejsca przebywania pracownika od źródła promieniowania
  • Przekazywanie lekarzowi medycyny pracy wykonującemu badania profilaktyczne wyników oceny ryzyka zawodowego
  • Analizowanie przekazanych przez lekarza medycyny pracy wyników badań profilaktycznych pod względem występowania schorzeń wynikających z ekspozycji na promieniowanie optyczne
  • Szkolenie pracowników i informowanie ich o ryzku zawodowym oraz podjętych środkach w celu jego ograniczenia.

 

Ważne:

Po ustaleniu działań ograniczających ryzyko należy te działania jak najszybciej wprowadzić w życie. Jeśli stwierdzono ryzyko duże, to praca może być kontynuowana tylko wtedy jeśli ryzyko jest odpowiednio ograniczone, tak, aby poziomy ekspozycji nie przekraczały wartości MDE. Pracownicy powinni być poformowani o planowanych oraz wprowadzonych środkach ochrony.

 

Do oceny ryzyka związanego z promieniowaniem optycznym można stosować  Komputerowy System Wspomagania Zarządzaniem Bezpieczeństwem i Higieną Pracy (STER) – moduł: Ryzyko (opracowany w CIOP-PIB), w którym uwzględniane jest przy ocenie ryzyka poziom ekspozycji , środki ochrony indywidualnej oraz grupy szczególnego ryzyka tj. młodociani lub kobiety w ciąży. Inne czynniki, które dodatkowo powinny być brane pod uwagę, nie są jeszcze w tym systemie uwzględniane.

 

Literatura

 

  1. PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy -- Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.
  2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie bhp przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowane optyczne z dnia 27 maja 2010 r. (Dz. U z 2010 nr 100 poz. 643 oraz z 2012 r. poz. 787)
  3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545 oraz z 2002 r. Nr 127, poz. 1092).
  4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047, z 2005 r. Nr 136, poz. 1145 oraz z 2006 r. Nr 107, poz. 724).
  5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 lipca 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2010 nr 141 poz. 950)
  6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy  (DzU z 2011 nr 33 poz. 166).
  7. Wolska A, Pawlak A. Promieniowanie optyczne w Ryzyko zawodowe. Metodyczne podstawy oceny, pod red. W. Zawieski, CIOP-PIB, Warszawa, 201-216, 2007.
  8. Wolska A, Promieniowanie laserowe w Ryzyko zawodowe. Metodyczne podstawy oceny, pod red. W. Zawieski, CIOP-PIB, Warszawa, 217 - 226, 2007.
  9. Wolska A. Metoda oceny ryzyka zawodowego związanego ze sztucznym promieniowaniem optycznym zgodnie z nowymi wymaganiami prawa, Prace Instytutu Elektrotechniki, 256/12, 171-190